Roszczenie o rozwiązanie umowy o dożywocie

Prawo dożywocia i jego niezbywalność

Podstawę prawną niniejszej opinii stanowią przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) oraz Kodeksu cywilnego (K.c.).

Istotny z punktu widzenia Pani dziadków interesu jest treść art. 908 § 1 K.c., zgodnie z którym:

„Art. 908. § 1. Jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.”

Prawo dożywocia ustanowione na rzecz kilku osób ulega w razie śmierci jednej z tych osób odpowiedniemu zmniejszeniu. Prawo dożywocia jest niezbywalne.

Zamiana dożywocia na rentę

Wskazać nadto należy na treść art. 913 K.c., zgodnie z którym:

„Art. 913. § 1. Jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień.

§ 2. W wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie.”

Rozwiązanie umowy dożywocia przez sąd

Zatem należy zwrócić szczególną uwagę na art. 913 § 2 K.c., który stanowi, że w wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, który jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę dożywocia. Możliwość taka zachodzi z uwagi na fakt, iż umowa dożywocia jest umową wzajemną. Rozwiązanie takiej umowy polega na tym, że nabywca nieruchomości zostaje zwolniony z obowiązku utrzymania dożywotnika – zbywcy, a własność nieruchomości przechodzi z powrotem na rzecz zbywcy.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 maja 1974 r., III CRN 118/73 (OSNCP 1974, Nr 5, poz. 93) wyraził pogląd, że orzeczenie uwzględniające roszczenie o rozwiązanie umowy o dożywocie z jednej strony przenosi własność nieruchomości z powrotem na dożywotnika, z drugiej zaś powoduje wygaśnięcie prawa dożywocia.

Treść prawa dożywocia, a więc zakres zobowiązania się nabywcy nieruchomości do dożywotniego utrzymania zbywcy lub bliskich mu osób, określa z reguły, i to w sposób bardzo szczegółowy, umowa dożywocia. W braku odpowiednich postanowień umownych nabywca nieruchomości zobowiązany jest do świadczeń określonych w art. 908 § 1. Zachodzi pytanie, czy Pani dziadkowie zawierając umowę o dożywocie wiedzieli, że ich najmłodsza córka wyjedzie poza granice kraju.

„Z uregulowania zawartego w § 1 art. 913 wynika, że sąd »zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia«. Oznacza to, że decyzja co do tego, czy mają być zamienione na rentę wszystkie uprawnienia wynikające z prawa dożywocia, czy też tylko niektóre z nich nie należy – w razie sporu – do osoby żądającej zamiany, lecz do sądu, który przy rozstrzyganiu w tej sprawie zobowiązany jest uwzględniać interesy obu stron, w tym rodzaj świadczeń oraz tło i charakter nieporozumień. Wysokość renty powinna odpowiadać wartości uprawnień, w zamian których jest ona zasądzana.”¹

Jak wskazuje Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 6 lutego 1969 r., sygn. akt III CZP 130/68: „dożywotnia renta, zastępująca świadczenie należne z umowy dożywocia (art. 913 § 1 K.c.) powinna odpowiadać równowartości świadczeń zastrzeżonych w tej umowie. Jednakże wyjątkowo sąd, dokonując zamiany dożywocia na rentę, może uwzględnić ciężką sytuację majątkową osoby zobowiązanej do świadczeń dla dożywotnika, jak również okoliczność, że dożywotnik ma inne źródła dochodu.”

Pozwolę sobie przytoczyć pogląd literatury wyrażony w tym zakresie. „Cechą wspólną wszystkich zaszłości, jakie kwalifikują wypadek z art. 913 § 2 k.c. jako »wyjątkowy«, jest krzywdzenie dożywotnika, agresja i zła wola po stronie jego kontrahenta, a nie samo negatywne nastawienie dożywotnika do kontrahenta (wyrok SN z dnia 9 kwietnia 1997 r., III CKN 50/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 133; wyrok SN z dnia 15 lipca 2010 r., IV CSK 32/10, LEX nr 885022). Dla rozstrzygnięcia żądania opartego na art. 913 § 2 w zw. z art. 913 § 1 k.c. obojętne są przyczyny konfliktu i to, która strona je zawiniła, wystarczy bowiem ustalenie, że umowa dożywocia nie jest wykonywana i nie może być wykonywana w przyszłości. Przesłankę rozstrzygnięcia stanowi ustalenie, czy w wytworzonej sytuacji strony mogą pozostawać w bezpośredniej ze sobą styczności i czy zachodzi wyjątkowy wypadek, o którym mowa w art. 913 § 2 K.c. (wyrok SA w Lublinie z dnia 5 grudnia 1996 r., I ACa 12/96, Apel. Lub. 1998, nr 1, poz. 1). Wyjątkowość wypadku, o jakim mowa w art. 913 § 2 k.c., nie może sprowadzać się tylko do drastycznych przejawów uniemożliwiających bezpośrednią styczność stron umowy. Taki wypadek może zaistnieć także wtedy, jeżeli zobowiązany z umowy dożywocia porzuca nieruchomość bez zamiaru powrotu, pozostawiając dożywotników bez opieki i bez świadczeń, których zakres określa umowa (wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2005 r., IV CK 645/04, LEX nr 277105).”²

Dwa możliwe roszczenia związane z dożywociem

Zatem uważam, że Pani dziadkowie mają dwie możliwości: pierwsza to wniosek o zamianę na rentę, albowiem zobowiązania córka i tak nie wykonuje, druga to próba rozwiązania umowy dożywocia na zasadzie art. 913 § 2 K.c.

1. Dmowski Stanisław, Sychowicz Marek, Ciepła Helena, Kołakowski Krzysztof, Wiśniewski Tadeusz, Żuławska Czesława, Gudowski Jacek, Bieniek Gerard, Najnowsze wydanie: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania. Tom II, Warszawa 2007, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie VIII) ss. 938
2. Elżbieta Niezbecka, Komentarz do art. 913 Kodeksu cywilnego, 2014.08.01

Jeśli masz podobny problem prawny, zadaj pytanie naszemu prawnikowi (przygotowujemy też pisma) w formularzu poniżej  ▼▼▼