• Data: 2024-11-24 • Autor: Radca prawny Anna Sufin
Pożyczyłam 3 miesiące temu znajomemu z poprzedniej pracy pieniądze w kwocie 5 tys. zł. Nie mam umowy pisemnej, umówiliśmy się ustnie. Pożyczkę miał oddać w dwóch ratach: 2500 zł po miesiącu oraz kolejne 2500 zł po 2 miesiącach (w dniach swojej wypłaty). Oczywiście miał się odezwać i oddać pieniądze, co jednak nie nastąpiło. Wiele razy prosiłam o zwrot pieniędzy, bez skutku. Obecnie nie mam z nim żadnego kontaktu. Posiadam nagranie, na którym jest zarejestrowana nasza rozmowa z dnia, kiedy mu te pieniądze pożyczyłam. On nie wiedział, że nagrywam naszą rozmowę. Czy mam jakieś szanse na odzyskania pieniędzy? Czy nie mając dowodu na piśmie jest sens zakładać mu sprawę w sądzie?
Na początek zbierzmy fakty: ustalili Państwo terminy zwrotu pożyczki (w 2 ratach, w miesięcznych odstępach, w dniu wypłaty znajomego). Wielokrotnie prosiła go Pani o zwrot pieniędzy (nie podaje Pani, w jakiej formie – czy może SMS-em, przez publiczny komunikator, mail, czy tylko w rozmowie) – bez skutku. Nie podaje Pani, czy znajomy w ewentualnej korespondencji przyznawał się do pożyczki. Natomiast dysponuje Pani nagraniem uzyskanym bez zgody znajomego z dnia udzielenia pożyczki – jak rozumiem na nagraniu jest podana kwota pożyczki i terminy spłaty. Pożyczka została udzielona pomiędzy osobami prywatnymi.
Zakładając, że osoba ta nie zapłaci dobrowolnie, zajmiemy się zbadaniem szans na odzyskanie pieniędzy w postępowaniu sądowym. Na wstępie trzeba podkreślić, że w postępowaniu sądowym to na osobie, która pewne twierdzenia podnosi i z nich wyciąga skutki prawne, spoczywa obowiązek udowodnienia tych twierdzeń, tj. przedstawienia dowodów na ich potwierdzenie (por. art. 6 Kodeksu cywilnego – K.c., art. 232 Kodeksu postępowania cywilnego – K.p.c.). Trzeba jednak podkreślić, że w kodeksie zostały przewidziane ułatwienia dowodowe: sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów (art. 231 K.p.c.), jeśli natomiast strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może uznać te fakty za przyznane (art. 230 K.c.). Nie ma przy tym ograniczeń, co może stanowić dowód.
Może Pani przedstawiać wszelkie legalne środki dowodowe – takim jest z pewnością zapis rozmów na Messengerze na Facebooku. W polskim prawie pozostaje nierozstrzygnięte, czy dopuszczalny jest dowód z nagrania uzyskanego bez zgody osoby nagrywanej – każdy sąd może to ocenić inaczej. Orzeczenia w tych kwestiach są różne, często podkreśla się konieczność indywidualnego potraktowania danego przypadku. Niejednolitość orzecznictwa w powyższym zakresie omawia szczegółowo uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, sygn. akt I ACa 432/14 – z wyroku tego można wnioskować, że nagranie winno być dokładnie weryfikowane, w tym zeznaniami świadków i stron, powinny być wyjaśnione okoliczności nagrania, czy dane stwierdzenia prowokowano itd. Przedstawiam krótki fragment tego omówienia z wnioskami:
„Mając na uwadze całokształt poczynionych powyżej obszernych rozważań obejmujący wskazane podstawy prawne jak i poglądy judykatury i stanowisko Trybunału zdaniem Sądu Apelacyjnego w obecnej chwili, gdy procedura cywilna nie reguluje przedmiotowej kwestii, nie jest możliwe wypracowanie jednej generalnej dyrektywy zawierającej ocenę dowodu z potajemnego nagrania rozmowy i możliwości jego wykorzystania w postępowaniu sądowym. Nie jest możliwe przyjęcie, że zasadą jest całkowita swoboda i dowolność w procesowym wykorzystywaniu dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów Konstytucji RP, konwencji, czy też prawa cywilnego, podobnie jak i że zasadą jest bezwzględny i całkowity zakaz korzystania z takich właśnie dowodów.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, jeżeli jedna ze stron przedstawia dowód z potajemnego nagrania rozmowy jako dowód na niekorzyść strony przeciwnej, to wówczas powinny być przy pomocy innych środków dowodowych, zwłaszcza dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron bardzo starannie i wnikliwie wyjaśnione przyczyny i okoliczności, w jakich nagranie zostało dokonane.
Za powyższym przemawia to, że taki dowód może mieć w sobie dużo cech instrumentalnego wykorzystania przez osobę nagrywającą, wyrwanym fragmentem, czy to z samego kontekstu całej odbytej rozmowy, czy też kontekstu sytuacyjnego, w związku z którym doszło do nagrania rozmowy lub samej jednostronnej wypowiedzi.
Wówczas praktycznie, bez zastosowania podstawowych (żeby nie użyć sformułowania klasycznych, tradycyjnych) środków dowodowych jak dowód z dokumentu, czy zeznań świadków nie będzie można w sposób właściwy i niebudzący wątpliwości ocenić wiarygodności takiego właśnie dowodu.
Podstawowym elementem, który powinien zadecydować lub chociaż przeważyć w podjęciu decyzji powinny być okoliczności i to szczególne w danej, indywidualnej sprawie – zadaniem sądu będzie wówczas dokonanie właściwej oceny i podjęcie decyzji, czy przemawiają one za obroną usprawiedliwionego interesu prywatnego, uzasadniającą wyłączenie bezprawności działania, czy też prymat zostanie przyznany prawu do ochrony tajemnicy komunikowania się, czy też innym prawom jak dobra osobiste, prawo do prywatności, wolności.
Istotne w powyższym zakresie jest orzeczenie Sądu z dnia 10 stycznia 1975 r., sygn. II CR 752/74, w którym m.in. stwierdzono, że walor dowodowy treści taśmy magnetofonowej zależy od stanu taśmy (oceny jej w wyniku oględzin) i od treści zapisu, okoliczności i celów nagrania, osoby, która dokonała zapisu. W każdym razie powinny być w drodze zwłaszcza dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron wyjaśnione okoliczności, w jakich nagranie zostało dokonane i celu tego nagrania, jeżeli jedna ze stron przedstawia dowód z taśmy dźwiękowej jako dowód na niekorzyść strony przeciwnej, a dowód z taśmy magnetofonowej wymaga, jak każdy zresztą inny dowód, wnikliwej i krytycznej oceny.”
Jeśli zatem zdecyduje się Pani na przedstawienie nagrania w postępowaniu, nie ma Pani pewności, że sąd je uwzględni, choć być może skłoni ono drugą stronę do przyznania się do uzyskania pożyczki i treści umowy. Ryzykuje Pani jednak sprawą o naruszenie dóbr osobistych wytoczoną przez drugą stronę (nawet jeśli tak się stanie, wyrok podejrzewam nie będzie bardziej dotkliwy niż brak zwrotu pożyczki). Dobrze jednak byłoby, żeby nagranie nie było jedynym dowodem, który będzie Pani miała. Proszę przemyśleć, czy nie ma Pani świadków, którzy potwierdziliby choćby pośrednio, że do nich Pani albo pożyczkobiorca mówili o pożyczce, przy nich Pani o pożyczce rozmawiała z pożyczkobiorcą itd. Oczywiście bardzo cenne będą SMS-y, wiadomości e-mail itd. Bez nich może się okazać, że nie udowodni Pani udzielenia pożyczki (jeśli druga strona nie zgodzi się na przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron i świadków).
Zgodnie z art. 720 K.c. – przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości (§ 1). Umowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych, wymaga zachowania formy dokumentowej (§ 2).
Wskazana forma jest formą tylko dla tzw. celów dowodowych, sama czynność nie jest nieważna z tego powodu, że forma ta nie została zachowana, jednak brak jej zachowania powoduje w ewentualnym procesie ograniczenia dowodowe. Inaczej jest, jeśli pożyczki udziela przedsiębiorca konsumentowi, tu jednak nie zachodził taki przypadek – była to pożyczka od osoby fizycznej.
Jeśli umowa pożyczki nie byłaby zawarta na piśmie, nie będzie w sporze dopuszczalny dowód z zeznań świadków lub przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Tego ograniczenia jednak nie będzie się stosować, jeśli obydwie strony wyrażą zgodę na przesłuchanie stron czy świadków, a także jeśli fakt dokonania czynności będzie uprawdopodobniony za pomocą dokumentu (por. art. 74 K.c.). Kodeks podaje definicję formy dokumentowej i dokumentu:
„Art. 772. Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie.
Art. 773. Dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią.”
Nośnikiem informacji są też nośniki informatyczne. Zapis rozmowy na Messengerze jako zapisana na serwerze informacja pochodząca od możliwej do ustalenia osoby (przy pomocy np. loginu) wyczerpuje definicję dokumentu. Zatem zapisane wiadomości mogą być traktowane jako dokument w sprawie sądowej. Podobnie będzie z SMS-ami, mailem. Dokumentem będzie potwierdzenie przelewu (choć u Pani, jak rozumiem, pożyczka była przekazana „do ręki”?). Jeśli uprawdopodobni Pani zawarcie umowy takim dokumentem, sąd na Pani wniosek powinien także dopuścić dowód z przesłuchania stron i świadków.
Nadmienię, że roszczenie o zwrot pożyczki przedawnia się z upływem lat 6 (por. art. 118 K.c.). Żeby dochodzić zwrotu pożyczki, oczywiście termin wyznaczony na zwrot powinien już upłynąć. U Pani miało to już miejsce, a nawet wielokrotnie wzywała Pani dłużnika do zapłaty, co być może będzie mogła Pani udowodnić.
Decydując się na dochodzenie zwrotu pożyczonej kwoty, będzie Pani musiała udowodnić:
Nadmienię, że gdyby miała Pani świadków pośrednich, którzy potwierdzą, że w tamtym czasie (udzielania pożyczek) mówiła Pani o tym albo mówiła Pani o tym później, ale przed sporem, także stanowiliby oni moc dowodową. Nie tylko zatem jasne, jednoznaczne i bezpośrednie dowody mogą być uznane.
Oczywiście nie zaryzykuję wskazań, jak sąd oceni przedstawione dowody – to zawsze ocena konkretnego sądu, istotne będą też Państwa zeznania, których na ten moment nie znam. Jeśli to tylko nagranie, szanse trudno określić – sąd może, a nie musi, dopuścić tego dowodu, druga strona może, a nie musi, wyrazić zgody na przesłuchanie stron na tę okoliczność.
Wiadomości tekstowe jako dowód Anna pożyczyła swojej przyjaciółce Kasi 3 tysiące złotych bez pisemnej umowy, uzgadniając ustnie, że Kasia zwróci pieniądze w ciągu trzech miesięcy. Mimo kilku próśb Anna nie otrzymała zwrotu. Jednakże Kasia w rozmowie na WhatsApp przyznała się do otrzymania pożyczki i wspominała, że nie ma jeszcze pieniędzy na jej oddanie. Anna przedstawiła w sądzie wydruki z tej rozmowy. Dzięki tym dowodom, mimo braku formalnej umowy, sąd uznał istnienie długu i zasądził zwrot pieniędzy.
Świadkowie pożyczki Marcin pożyczył 10 tysięcy złotych swojemu sąsiadowi Janowi. Pożyczka została przekazana gotówką podczas spotkania w domu Marcina, gdzie świadkami byli jego brat oraz kuzynka, którzy słyszeli rozmowę na temat pożyczki. Gdy Jan nie oddał pieniędzy, Marcin wniósł sprawę do sądu i przedstawił zeznania świadków. Sąd, uznając ich relacje za wiarygodne, zobowiązał Jana do zwrotu długu.
Nagranie rozmowy jako dowód Ewa pożyczyła swojemu kuzynowi Pawłowi 5 tysięcy złotych, a rozmowa o pożyczce została przypadkowo nagrana na jej telefon. Gdy Paweł nie spłacił długu w terminie, Ewa użyła nagrania jako dowodu w sądzie. Choć Paweł próbował podważyć legalność nagrania, sąd zdecydował, że w tej sytuacji można je uznać jako dowód, zwłaszcza że Ewa przedstawiła także inne dowody, takie jak wiadomości SMS z przypomnieniami o zwrocie długu.
Odzyskanie pożyczki udzielonej osobie prywatnej bez pisemnej umowy jest możliwe, choć wymaga przedstawienia odpowiednich dowodów. Mogą to być wiadomości tekstowe, świadkowie, a nawet nagrania rozmów – choć ich dopuszczalność w sądzie może być różnie oceniana. Kluczowe jest zebranie wszelkich dowodów potwierdzających fakt udzielenia pożyczki, jej wysokość i ustalenia dotyczące terminu spłaty. Warto także próbować formalnych wezwań do zapłaty, które mogą ułatwić późniejsze postępowanie sądowe.
Oferujemy profesjonalne porady prawne online oraz kompleksowe przygotowanie pism procesowych, które pomogą Ci skutecznie dochodzić swoich praw w sporach cywilnych i finansowych. Skontaktuj się z nami, aby otrzymać szybką i rzetelną pomoc prawną bez wychodzenia z domu. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie sygn. akt I ACa 432/14
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Radca prawny Anna Sufin
Radca prawny.
Zapytaj prawnika
