Czy można odwołać darowiznę po udokumentowaniu choroby psychicznej darczyńcy?

Choroba psychiczna darczyńcy

Zgodnie z art. 82 Kodeksu cywilnego nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Na taką okoliczność można się powołać w każdym czasie – nie ma terminu, którego upływ sanowałby tak złożone oświadczenie woli.

Pod względem procesowym powołanie się na nieważność oświadczenia woli nie nastąpi w procesie o cofnięcie darowizny, jak to Pan nazwał w pytaniu (taki proces może być spowodowany rażącą niewdzięcznością obdarowanego i wymaga zupełnie innych przesłanek), ale w procesie o ustalenie nieważności czynności prawnej (art. 189 kodeksu postępowania cywilnego) – proces taki może zainicjować każdy, kto ma w tym interes prawny. Przy czym to ta osoba, która powołuje się na okoliczność złożenia oświadczenia woli w stanie wyłączającym świadome i swobodne wyrażenie woli, powinna ten fakt udowodnić (art. 6 Kodeksu cywilnego, art. 232 Kodeksu postępowania cywilnego).

Ustalenie nieważności darowizny

Zatem jeżeli co do darczyńcy występowała w momencie podpisywania aktu darowizny okoliczność stanu wyłączającego świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, każdy, kto ma w tym interes prawny (np. jego spadkobierca) może wystąpić do sądu o ustalenie, iż taka czynność jest nieważna. Powinien jednak wskazać dowody, że rzeczywiście tak było.

Rozważmy jednak szczegółowo, kiedy można powołać się na art. 82 Kodeksu cywilnego. Podkreśla się, że do jego zastosowania nie wystarczy stan ograniczający świadomość lub swobodę – musi to być stan, który je wyłącza. „Działanie z częściowym rozeznaniem nie stanowi więc prawnie doniosłej wady oświadczenia woli, w rozumieniu komentowanego przepisu [tak: Strzebińczyk, Komentarz do art. 82 k. c., teza 2, red. E. Gniewek. A. Jedliński, (w:() A. Kidyba (red.), KC. Komentarz, s. 504 jest jednak zdania, że do zaistnienia omawianej wady wystarczy „znaczne”, choć częściowe tylko wyłączenie świadomości].

Brak świadomości charakteryzuje się brakiem rozeznania, niemożnością zrozumienia posunięć własnych lub też innych osób, niezdawaniem sobie sprawy ze znaczenia własnego postępowania, niemożnością dokonania przez składającego oceny znaczenia złożonego oświadczenia (tak np. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Wady, s. 42–43).

Przebłyski świadomości osoby chorej

W orzecznictwie wskazuje się, że przyczynę takich stanów mogą stanowić pourazowe zaburzenia psychiczne, psychozy, stany depresyjne lub maniakalne, uwiąd starczy, alkoholizm, narkomania oraz długotrwała obłożna choroba (por. uchwały SN z 7.8.1970 r., sygn. akt III CZP 49/70, OSN 1971, Nr 3, poz. 42; orz. z 2.9.1948 r., PoC 188/48, niepubl.; z 22.10.1975 r., sygn. akt V PRN 4/75, OSNAPiUS 1976, Nr 5, poz. 90). Przy czym oświadczenie woli złożone przez chorego psychicznie w tzw. przebłysku świadomości (łac. lucidum intervallum) będzie ważne z punktu widzenia art. 82 Kodeksu cywilnego. Powyższe rozważania nie odnoszą się do złożenia oświadczenia przez osobę ubezwłasnowolnioną, które z powodu jej braku zdolności do czynności prawnych nie będzie ważne.

„Stwierdzenie depresji istniejącej u strony czynności prawnej nie przemawia automatycznie za nieważnością złożonego przez nią oświadczenia woli. Konieczne jest do takiego ustalenia wykazanie, że strona umowy była w czasie składania oświadczenia woli w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli” (wyrok SA w Gdańsku z 9.3.2011 r., sygn. akt I ACA 1506/10, Legalis).

Opinia biegłego lekarza psychiatry

Przy chorobie psychicznej trzeba zatem rozeznać przy pomocy biegłych lekarzy, czy dany rodzaj choroby jest równoznaczny z permamentnym brakiem świadomości podejmowanych decyzji. Jeśli nie – trzeba zbadać, czy w chwili składania oświadczenia woli darczyńca znajdował się w stanie, który umożliwił mu swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

W podanym przypadku zatem to biegły musiałby zbadać, czy choroba psychiczna, co do której posiada Pan dokumentację, jest chorobą, która stale wyłącza stan świadomości i swobody, czy też mogą istnieć tzw. przebłyski świadomości. W tym drugim przypadku trzeba by wszelkimi środkami dowodowymi (np. za pomocą świadków) wykazać, że akt darowizny nie był podjęty w takim przebłysku świadomości. Z pewnością okoliczność, iż notariusz nie rozeznał, że taki stan następuje, przemawiała by przeciwko Panu. Jeśli jednak biegły i inne środki dowodowe wykażą, że taki stan istniał, sama okoliczność zawarcia umowy przed notariuszem, który nie zauważył choroby, nie będzie miała istotnego znaczenia.

Podsumowując – można stwierdzić nieważność aktu darowizny z 2010 r., który został podjęty przez darczyńcę chorującego psychicznie, o ile zostanie dowiedzione, że ta choroba w momencie podejmowania czynności uniemożliwiała świadome i swobodne wyrażenie woli i podjęcie decyzji.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 1970 r., sygn. akt III CZP 49/70
4. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 9 marca 2011 r., sygn. akt I ACA 1506/10

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.